Spis treści:

1. Skład płynu pęcherzykowego
2. Gonadotropiny przysadkowe
3. Hormon wzrostu (GH)
4. Prolaktyna
5. Estradiol i progesteron
6. Androgeny
7. Kortykosteroidy
8. VEGF

Folikulogeneza jest to proces, podczas którego dochodzi do dojrzewania i różnicowania się pęcherzyka antralnego, a później przedowulacyjnego, który po osiągnięciu pełnej dojrzałości jest zdolny do uwolnienia gotowej do zapłodnienia komórki jajowej podczas owulacji. Pęcherzyki zależne są od zarówno od hormonów o budowie białkowej, jak i od tych o budowie steroidowej, jednak cały okres przygotowania ich do owulacji, trwający 85 dni, nie jest zależny od działania hormonów.

Skład płynu pęcherzykowego 

Pojawienie się jamki wśród komórek ziarnistych oraz wypełnienie jej płynem, uznaj się za pierwsza oznakę powstawania stadium pęcherzyka trzeciorzędowego. Mechanizm powstawania jamki nie jest do końca poznany, jednak za podstawę powstawania płynu pęcherzykowego uznaje się za tezę, że komórki ziarniste produkują kwas hialuronowy i siarczan chondroityny, proteoglikany, które odpowiedzialne są za generowanie przenikania płynu z naczyń krwionośnych otaczających pęcherzyk. Od stadium jamki dalszy rozwój pęcherzyka zależny jest od dwóch hormonów przysadkowych – LH i FSH.

Dzięki analizie biochemicznej płynu, można ocenić zarówno poziom rozwoju jak i jakość oocytu. W składzie znajdują się białka, które klasyfikowane są różne grupy czynnościowe, w tym między innymi insulinopodobny czynnik wzrostu, receptory, białka antyapoptyczne, czy mataloproteinazy. W toku badań nad składem płynu pęcherzykowego wyodrębniono 17 różnych białek, które reagują na podanie HCG. Owa reakcja ma zasadnicze znaczenie z puntu widzenia niepłodności.

W składzie chemicznym pęcherzyka znajdują się substancje z grup takich jak: hormony, czynniki wzrostu, wolne rodniki jako aktywne formy tlenu, czynniki anty-apoptotyczne, białka, aminokwasy.

Gonadotropiny przysadkowe 

FSH i LH, czyli gonadotropiny przysadkowe, obecne są zarówno w płynie pęcherzykowym, jak i we krwi, a poziomy w obu środowiskach podlegają wzajemnej korelacji. Poziom LH ma znaczący wpływ na jakość błony podstawowej pęcherzyka oraz ma związek z początkiem procesu luteinizacji. Jak wynika z ostatnio opublikowanych badań, podanie wewnątrzkomórkowe gonadotropin, zmienia poziom cytokin (markerów stanu zapalnego) wewnątrz pęcherzyka, co powoduje zaburzenia w procesie dojrzewania oocytów. Niemniej jednak, w toku naturalnego rozwoju oocytu, gonadotropiny są odpowiedzialne za produkcję przez komórki ziarniste wielu substancji niezbędnych dla prawidłowego wzrostu i dojrzewania oocytu.

Hormon wzrostu (GH) 

Uzależniona od FSH produkcja estradiolu przez komórki ziarniste, zostaje wzmocniona przez hormon wzrostu, którego obecność w płynie pęcherzykowym nie ma udowodnionego naukowo związku z ciążą.

Prolaktyna 

Hormon jakim jest prolaktyna, ma duże znaczenie w określaniu poziomu dojrzałości komórki jajowej i jej zdolności do zapłodnienia. Jego istotną rolę potwierdza wysoki poziom prolaktyny skorelowany bezpośrednio w powodzeniem w rozwoju ciąży. Obecność prolaktyny w płynie pęcherzykowym nie ma jednak związku z jej poziomem we krwi, w przeciwieństwie do gonadotropin oraz hormonów steroidowych.

Estradiol i progesteron 

Estradiol i progesteron są obecne w płynie pęcherzykowym w różnych korelacjach poziomu, zarówno w cyklach niestymulowanych jak i stymulowanych. Zalezie od fazy cyklu miesiączkowego, poziomy estradiolu i progesteronu zwiększają się i obniżają, a obydwa poziomy stężeń powalają na precyzyjną ocenę gotowości komórki jajowej do zapłodnienia. Niektóre twierdzenie naukowe skłaniają się do tego by uznać duże stężenie progesteronu, lub małą proporcję pomiędzy stężeniami estradiolu i progesteronu, jako poziomy będące dobry zwiastunem do zajścia w ciążę. Pytaniem otwartym wciąż jest poziom progesteronu, jaki jest bezpieczny dla komórki jajowej- czyli po przekroczeniu jakiego poziomu komórka jajowa ulega uszkodzeniu.

Androgeny 

Płyn pęcherzykowy ma także w swoim składzie androgeny, takie jak androstendion i testosteron, których poziom jest wyższy w fazie przedowulacyjnej (choć jest i tak znacznie niższy względem poziomu estradiolu). Ich obecność jednak jest uzasadniona i wskazuje na ich odział w biosyntezie estradiolu. Jeśli odnotowuje się podwyższone stężenie androgenów, można wówczas przypuszczać, ze obciążenie komórki jajowej jest znacznie większe, co wiąże się z ograniczeniem możliwości jej zapłodnienia.

Kortykosteroidy 

Ich obecność w płynie pęcherzykowym uznana jest za korzystną z punktu widzenia pozytywnego ich wpływu na dojrzewanie komórki jajowej. Naturalnie wytwarzane przez organizm kortykosteroidy pozostają w związku z poziomem lipidów w luteinowych komórkach ziarnistych, co fizjologicznie wpływa na dojrzewanie oocytu, choć sam mechanizm tego procesu nie został jeszcze do końca poznany.

VEGF 

Czynnik wzrostu śródbłonka naczyniowego – VEGF – stanowi negatywny marker jakości oocytu. Jego pojawienie się wiąże się ściśle z niedotlenieniem komórek. Na chwilę obecną, pomimo udowodnionej korelacji i uznania obecności VEGF za czynnik negatywnie rokujący, nie ma on swojego zastosowania w praktyce klinicznej.

Płyn pęcherzykowy, który stanowi środowisko dla dojrzałych oocytów (zdolnych do zapłodnienia), posiada w składzie obniżone wartości azotanów i azotynów, jak również stężenie tlenku azotu jest wówczas znacznie mniejsze w porównaniu do środowiska oocytów w sytuacjach wstępowania zaburzeń i różnego rodzaju schorzeń – endometrioza czy obniżona zdolność do zapłodnienia.

Z uwagi a fakt, że płyn pęcherzykowy stanowi bezpośrednie środowisko dla rozwoju oocytu i ma wpływ na proces jego rozwoju i dojrzewania, kluczowe znaczenie ma poznanie jego składu. Pozwoli to bowiem na lepszy i bardziej racjonalny dobór metod w procesie rozrodu wspomaganego, jak również pozwoli na poszerzenie wiedzy na temat przyczyn strat ciąży. [1]