Profilaktyczna suplementacja żelaza u kobiet ciężarnych zagrożonych niedokrwistością z niedoboru żelaza i anemią, wykazuje korzystny wpływ na prawidłowy przebieg ciąży i rozwój płodu. W artykule przedstawiono okoliczności potwierdzające zasadność suplementacji tego biopierwiastka w czasie ciąży.
Spis treści:
- Żelazo – ważny biopierwiastek
- Niedobory żelaza w ciąży
- Zapotrzebowanie na żelazo w ciąży
- U kogo suplementować żelazo?
- Żelazo w ciąży – co jeść?
- Niedobór żelaza w ciąży – leczenie
Żelazo – ważny biopierwiastek
Nie ulega wątpliwości, iż żelazo jest jednym z najważniejszych pierwiastków śladowych w organizmie człowieka, niezbędnym do jego prawidłowego funkcjonowania. Niestety coraz więcej osób cierpi na jego większe lub mniejsze niedobory. Zjawisko to dotyczy często kobiet w wieku prokreacyjnym, których dieta nie pokrywa w pełni zapotrzebowania na mikroelementy i witaminy.
Żelazo to niezbędny składnik hemoglobiny, mioglobiny oraz enzymów związanych z łańcuchem oddechowym. Hemoglobina, czyli barwnik czerwonych krwinek, za pomocą żelaza umożliwia transport tlenu do krwi, za pośrednictwem której dociera do wszystkich tkanek i narządów całego ciała. Zdecydowana część żelaza jest wykorzystywana przez komórki układu erytroblastycznego do produkcji hemoglobiny, niewielka jego pula związana jest z transferyną, natomiast pozostała część jest magazynowana w wątrobie i śledzionie oraz innych tkankach pod postacią ferrytyny i hemosyderyny. Jest ono niezbędne do transportu i przechowywania tlenu, przenoszenia elektronów, katalizowania podstawowych przemian łańcucha oddechowego oraz do proliferacji komórek.
Ze względu na to, iż żelazo jest pierwiastkiem niezbędnym do wielu podstawowych zjawisk biologicznych, zaburzenia jego gospodarki mogą wywołać różne skutki w przemianach ustrojowych. Tkankowe niedobory żelaza mogą doprowadzić do obniżenia odporności organizmu i podatności na infekcje. W konsekwencji, jego niedostateczny poziom prowadzi do zaburzenia wytwarzania czerwonych krwinek, do niedokrwistości i anemii.
Niedobory żelaza w ciąży
Za wykładniki niedokrwistości uznaje się: obniżenie wartości hemoglobiny i hematokrytu oraz spadek liczby erytrocytów na jednostkę objętości. Stężenie hemoglobiny poniżej 11 mg% wymaga oceny stężenia żelaza w surowicy i ewentualnej suplementacji. Spośród wszystkich niedokrwistości najczęściej spotykaną jest niedokrwistość niedoborowa z powodu niedostatecznego poziomu żelaza, wit. B12 lub kwasu foliowego.
Do niedoboru żelaza dochodzi w przypadku, gdy jego zapasy zgromadzone w tkankach i narządach ulegają wyczerpaniu. Najczęściej zdarza się to w stanach zwiększonego zapotrzebowania na ten biopierwiastek. Jednym z takich stanów jest ciąża. U kobiet ciężarnych 95% wszystkich typów niedokrwistości stanowi niedokrwistość z niedoboru żelaza. Ze względu na zachodzące w czasie ciąży zmiany w organizmie szacuje się, iż u około 30-40% kobiet ciężarnych dochodzi do niedoboru żelaza, co może nieść ze sobą poważne konsekwencje.
Suplementacja żelaza w ciąży – niedobory, zapotrzebowanie, zalecenia, fot. panthermedia
Zapotrzebowanie na żelazo w ciąży
Braki te mogą prowadzić do znacznej niedokrwistości oraz anemii, stanowiąc zagrożenie dla prawidłowego przebiegu ciąży oraz rozwoju płodu. Żelazo zapewnia odpowiednie dotlenowanie krwi, a tym samym płodu, przez co długotrwała niedokrwistość może prowadzić do wad rozwojowych płodu, a w wyniku niedotlenienia macicy zwiększać ryzyko poronienia, porodu przedwczesnego i osłabienia akcji porodowej. Jest ono również niezbędne do prawidłowego rozwoju i funkcjonowania mózgu, w związku z czym jego znaczny niedobór w okresie płodowym w skrajnych przypadkach może prowadzić do niedorozwoju umysłowego i fizycznego.
Warto zaznaczyć, iż zwiększone zapotrzebowanie na ten biopierwiastek w organizmie kobiety ciężarnej wynika przede wszystkim z szybszego zużycia żelaza przez jej organizm, a popyt na żelazo wzrasta wraz z rozwojem ciąży i wzrostem płodu. Dzienne zapotrzebowanie na żelazo u dorosłej kobiety wynosi około 20 mg, natomiast podczas ciąży wzrasta ono do 25-30 mg. Część żelaza wykorzystywana jest przez matkę, część przez tkanki płodu, a część gromadzi się w łożysku. U większości kobiet w ciąży o prawidłowym przebiegu, stosujących odpowiednią dietę zapotrzebowanie na żelazo w pierwszej połowie ciąży jest tylko nieznacznie zwiększone. Rezerwy tego pierwiastka zmagazynowane przed ciążą, wraz z prawidłową dietą w czasie ciąży, pozwalają na uniknięcie drastycznych niedoborów.
Sytuacja zmienia się w drugiej połowie ciąży, kiedy zapotrzebowanie na żelazo gwałtownie wzrasta. Związane jest to przede wszystkim ze zwiększaniem liczby erytrocytów, szybkim wzrostem płodu i popłodu oraz zwiększaniem masy mięśnia macicy. Takie zapotrzebowanie wymaga już suplementacji preparatami żelaza, gdyż sama dieta nie jest w stanie pokryć takiego deficytu. Podobna sytuacja występuje w przypadku, pojawienia się w przebiegu ciąży takich patologii jak np. poronienie zagrażające czy łożysko przodujące, podczas których występowały incydenty plamienia czy też krwawienia. Uzupełnienie poziomu żelaza jest konieczne również w przypadku niepowściągliwych wymiotów ciężarnych, podczas których dochodzi do zaburzenia wchłaniania oraz utraty nie tylko wielu elektrolitów jak np. sodu, wapnia, magnezu czy potasu, ale także żelaza. Niewchłonięte żelazo zmniejsza wchłanianie cynku, co zwiększa ryzyko porodu przedwczesnego oraz niskiej masy urodzeniowej płodu.
U kogo suplementować żelazo?
U kobiet, u których niedobory żelaza występowały już przed ciążą, w większości przypadków konieczne jest uzupełnienie poziomu tego pierwiastka poprzez zażywanie preparatów zawierających mikroelementy. Suplementacji wymagają również ciąże wielopłodowe. Zmiany upodobań żywieniowych czy wręcz niechęć do spożywania pewnych pokarmów np. mięsa, pojawiające się u wielu ciężarnych, zwiększa ryzyko niedostatecznej podaży żelaza, a tym samym wymaga jego suplementacji.
Ze względu na często występujące we wczesnej ciąży nudności, wymioty, czy zaburzenia łaknienia może dochodzić również do zaburzeń wchłaniania żelaza.
Na proces wchłaniania żelaza niekorzystnie wpływają wszelkie zaburzenia żołądkowo-jelitowe zmieniające pH na zasadowe, które są częstymi dolegliwościami w czasie ciąży.
Suplementację żelaza należy wprowadzić również u kobiet niedożywionych oraz po następujących w krótkim czasie po sobie ciążach i porodach, gdyż rezerwy żelaza u tych ciężarnych są niewystarczające. Kolejną grupę ciężarnych najczęściej wymagających suplementacji żelaza stanowią kobiety stosujące dietę wegetariańską. Pomimo tego, iż spożywają one duże ilości pokarmów pochodzenia roślinnego zawierających żelazo, poziom tego pierwiastka w organizmie często nie jest wystarczający, ponieważ żelazo znajdujące się w produktach roślinnych to zazwyczaj żelazo niehemowe, które jest słabiej przyswajalne przez organizm aniżeli hemowe zawarte w czerwonym mięsie, czy jajach.
Suplementację żelaza stosuje się zarówno profilaktycznie, szczególnie w okresie poprzedzającym ciążę i w ciąży, jak również w celach leczniczych przy objawach niedokrwistości z niedoboru żelaza oraz anemii. U kobiet ciężarnych, u których nie stosowano profilaktycznej suplementacji żelaza częściej stwierdzano makroskopowe zmiany łożyska, a także zaburzenia okresu łożyskowego, jak silne krwawienia i krwotoki. U kobiet tych częściej konieczne było także wykonanie instrumentalnej kontroli jamy macicy po wydaleniu popłodu. U dzieci matek z niedoborami żelaza częściej stwierdza się objawy niedokrwistości i anemii.
Suplementacja żelaza w ciąży – niedobory, zapotrzebowanie, zalecenia, fot. panthermedia
Żelazo w ciąży – co jeść?
U kobiet ciężarnych, w celu utrzymania żelaza na odpowiednim poziomie, zalecane jest zwiększone spożycie produktów spożywczych zawierających duże ilości żelaza hemowego, produktów wzbogacanych w żelazo oraz suplementacja preparatami farmaceutycznymi zawierającymi żelazo. Prawidłowa dieta ciężarnych zagrożonych niedoborem żelaza lub z objawami niedokrwistości lub anemii powinna być bogata w:
- mięso i produkty mięsne,
- ryby,
- jaja, nasiona roślin strączkowych,
- ciemne pieczywo,
- kasze gruboziarniste,
- suszone owoce,
- zielone warzywa jak szpinak czy brokuły.
W przypadku, gdy niedobory żelaza są znaczne suplementacja odpowiednimi preparatami jest niezbędna.
Niedobór żelaza w ciąży – leczenie
Preparaty stosowane do uzupełnienia niedoborów żelaza zawierają różne sole żelazawe (fumaran żelaza, siarczan żelaza, glukonian żelaza) czy wodorotlenek żelaza. Zazwyczaj w celu zwiększenia wchłanialności żelaza do preparatów dodawane są inne związki jak np. kwas askorbinowy, który ułatwia również wychwyt w szpiku oraz wywiera bezpośredni wpływ na erytropoezę. Dobre rezultaty uzyskuje się po podaniu preparatów zawierających dwa rodzaje żelaza bioorganicznego oraz nieorganicznego.
Preparaty zawierające żelazo mogą być bez przeszkód stosowane u kobiet ciężarnych oraz karmiących piersią, nie stwierdzono bowiem ich teratogennego, genotoksycznego lub kancerogennego działania. Najlepsze rezultaty leczenia niedoboru żelaza uzyskuje się poprzez długotrwałą suplementację niewielkimi dawkami żelaza, ze względu na ograniczoną zdolność wchłaniania (wysycenie białek nośnikowych). Stwierdzono, iż suplementacja żelaza w ilości 40 mg/dobę od 18 tygodnia ciąży zapobiega niedoborom żelaza w 90%, zaś niedokrwistości związanej z tym niedoborem nawet w 95%.
Nie ulega wątpliwości, iż suplementacja żelaza u kobiet ciężarnych jest korzystna, a w niektórych przypadkach wręcz niezbędna. Należy jednak pamiętać o tym, że powinna być regulowana w zależności od występowania lub też braku wykładników niedoboru żelaza u danej ciężarnej. Profilaktyczna suplementacja żelaza u kobiet bez niedoboru tego pierwiastka może bowiem powodować nadciśnienie, nietolerancję glukozy, bądź cukrzycę ciężarnych.
