Siatkami centylowymi nazywamy wykresy, które umożliwiają ocenę rozwoju fizycznego dzieci i młodzieży. Są one jednymi z wielu metod oceny dziecka. Najczęściej używane są siatki centylowe dotyczące długości, masy ciała, obwodu głowy, obwodu klatki piersiowej, wskaźnika masy ciała (BMI) oraz ciśnienia krwi.
Spis treści:
- Siatka centylowa – jak czytać?
- Siatka centylowa płodu
- Siatka centylowa – BMI
- Siatka centylowa – WHO
- Siatka centylowa – dlaczego to takie ważne?
Zostały one opracowane na podstawie danych reprezentatywnych dla populacji dzieci. Należy pamiętać, że inne siatki centylowe stosowane są u dziewczynek, a inne u chłopców. Także odmienne siatki centylowe stworzono dla wcześniaków oraz dzieci urodzonych o czasie. Siatki centylowe są bardzo popularną metodą oceny rozwoju dziecka, a o ich uniwersalności świadczy fakt, że każda książeczka zdrowia dziecka je zawiera i podczas wizyt „bilansowych” pomiary dziecka są odnotowywane przez lekarza lub też pielęgniarkę.
Siatka centylowa – jak czytać?
Aby móc we właściwy sposób ocenić, czy dziecko rozwija się w sposób prawidłowy – adekwatny do swojego wieku/płci/wagi – należy „umieścić” go na siatce centylowej, która odzwierciedla rozwój konkretnego dziecka na tle innych dzieci w tym samym wieku, tej samej płci lub wagi.
1. W pierwszej kolejności należy wprowadzić pomiary dziecka na siatki centylowe na wybranych osiach (wieku, masy ciała/długości ciała).
2. Następnie do każdej osi rysuje się linię prostą. Kreski muszą przecinać się na jednej z krzywych przebiegających przez wykres.
3. Przez siatkę centylową biegną wyznaczone linie tzw. kanałów centylowych: 3., 10., 25., 50., 75., 90., 97. centyl. Linia biegnąca najwyżej wykresu to centyl 97., zaś linia biegnąca najniżej wyznacza centyl 3. Wszystkie pomiary (linie wyznaczające pomiar dziecka) mieszczące się pomiędzy 3. a 97. centylem dla danego wieku i płci są uznawane za mieszczące się w normie.
4. Wszystkie pomiary, które mieszczą się zarówno poniżej 3. centyla, jak i powyżej 97. centyla dla danego wieku i płci, są uważane za odbiegające od normy.
5. Obserwacji wymagają dzieci, których pomiary zbliżają się do 3.-10. centyla oraz 90.-97. centyla.
Interpretacja wyniku: jeżeli dziecko utrzymuje masę ciała na 60. centylu, oznacza to, że 60% jego rówieśników waży tyle samo lub mniej, a 40% waży tyle samo lub więcej. W trakcie oceny prawidłowego rozwoju warto oceniać masę i długość ciała razem. Najlepiej, jeżeli długość i masa ciała dziecka mieszczą się w tym samym kanale centylowym lub kanałach sąsiednich. Niepokój rodziców, jak już zostało powiedziane powyżej, powinny budzić pomiary mieszczące się poniżej 3. centyla oraz powyżej 97. centyla. Należy pamiętać, że szczególną uwagę należy zwrócić również wtedy, kiedy dziecko mieści się w centylowej normie, ale np. gwałtownie zmieniony został dany kanał centylowy, czyli np. krzywa wzrastania lub masy ciała dziecka dotychczas plasowała się w okolicy 40. centyla, a w bardzo krótkim czasie spadła do okoli 10. lub nawet 3. centyla odpowiedniego dla wieku. Niezmiernie ważne zatem jest, by regularnie dokonywać oceny siatki centylowej dziecka, by w odpowiednim momencie umożliwić lekarzowi reakcję: skierowanie na dodatkowe badania kontrolne lub do specjalisty, np. dietetyka lub endokrynologa dziecięcego.
Siatki centylowe, fot. panthermedia
Siatka centylowa płodu
Monitorowanie prawidłowego rozwoju dziecka jeszcze w łonie matki jest niezmiernie ważne i ma ogromny wpływ na przebieg ciąży, porodu, a także późniejszego funkcjonowania i zdowia dziecka. Dlatego też już w życiu płodowym oprócz badań USG monitoruje się wagę dziecka w celu wykluczenia ewentualnej hipotrofii, czyli niewspółmiernie niskiej wagi w stosunku do wieku ciążowego. W Internecie znajdują się liczne siatki centylowe, na których można odczytać w którym kanale centylowym dziecko się znajduje i czy jest to centyl w granicach normy (norma szeroka 3.-97. centyl, norma wąska 10.-90. centyl).
Siatka centylowa – BMI
Podobnie jak w przypadku oceny wzrostu na siatce centylowej, która pomaga nam ustalić, czy dziecko rośnie w odpowiednim tempie, tak siatka centylowa z BMI pozwala ocenić, czy masa ciała dziecka jest adekwatna do jego płci i wieku. Jest to niezmiernie ważne, gdyż wszelkie odchylenia mogą świadczyć o nieprawidłowym odżywieniu organizmu. Szczególny niepokój powinny wzbudzić: zbyt duża/mała masa ciała, zbyt duży spadek masy ciała w krótkim czasie, zbyt duże/małe BMI oraz zbyt szybkie zmiany wartości centyla BMI w górę lub w dół.
Siatka centylowa – WHO
Najlepiej znanymi siatkami centylowymi są te służące do oceny rozwoju somatycznego dzieci i młodzieży Zakładu Rozwoju Dzieci i Młodzieży Instytutu Matki i Dziecka. Są to siatki opracowane w 1999 r. na podstawie badań na grupie ok. 600 dzieci warszawskich. Ich niepodważalną zaletą jest ciągłość – uwzględniają one bowiem dzieci od urodzenia do 18. roku życia. Warto zauważyć, że te siatki opracowane są na małej, miejskiej populacji oraz w czasach, kiedy to karmienie piersią nie było tak popularne oraz długo stosowane jak teraz. Alternatywą są zatem siatki centylowe opracowane przez WHO. Dane do ich stworzenia były zbierane aż na 5 kontynentach (uwzględniają informacje z Brazylii, Ghany, Indii, Norwegii, Omanu oraz USA). Uwzględniono w nich grupę liczącą 8500 zdrowych dzieci karmionych piersią. Co ciekawe – okazało się, że wszystkie te dzieci rosły w niemal identyczny sposób. Niestety prowadzone były jedynie przez 5 lat, więc uwzględniają tylko dzieci, które nie przekroczyły 5. roku życia.
Aktualnie mamy też polskie siatki centylowe opracowane przez Instytut Matki i Dziecka oraz siatki OLA/OLAF opracowane przez Centrum Zdrowia Dziecka w latach 2007-2012. Ich głównym celem było określenie wartości ciśnienia tętniczego polskich dzieci, a przy okazji badano również wzrost i masę ciała. OLA uwzględnia dzieci od 3. roku życia, natomiast OLAF ocenia dzieci szkolne – od 7. do 18. roku życia.
Jako że karmienie piersią jest najbardziej naturalnym sposobem żywienia dzieci, rozwój tych, które są karmione mlekiem mamy, uznaje się za optymalny. Dlatego też, zgodnie z zaleceniami WHO, powinnyśmy korzystać ze stworzonych przez tę organizację siatek przez pierwsze 2 lata życia lub dłużej (jeśli „lokalne” siatki nie są dostępne), a w razie ich braku z siatek zrekonstruowanych NCHS z 1977r. obejmujących dzieci z Afryki, Azji oraz Europy. Wynika z tego, że w celu uzyskania najdokładniejszej i najbardziej miarodajnej oceny rozwoju dziecka należy do 3. roku życia korzystać z siatek WHO, a następnie do 18. roku życia z OLA/OLAF. Takie właśnie siatki umieszczane są w nowych książeczkach zdrowia dziecka.
Siatka centylowa – dlaczego to takie ważne?
Wszystkie zaburzenia rozwoju i odchylenia od normy należy obserwować i omówić wraz z pediatrą. Zaburzenia BMI, wzrostu i masy ciała mogą wynikać z nieprawidłowego odżywienia organizmu, a także poważnych schorzeń, które czasem prowadzą do jeszcze większych powikłań. Dlatego tak ważne jest, by regularnie obserwować swoje dziecko i przy każdej wizycie kontrolnej umieszczać dziecko na siatce centylowej w celu kontroli prawidłowości jego rozwoju.
