Chciałam mieć dziecko, ale zachorowałam na raka i teraz jest za późno – takie wypowiedzi lekarze specjaliści słyszą dość często. Naszą odpowiedzią jest, co możemy zrobić, aby zabezpieczyć płodność. Po przejściu choroby pacjenci mogą wrócić do normalnego życia. Co oznacza – do normalnego życia? W tym wypadku oznacza to także możliwość posiadania potomstwa. 

W 2020 r. na nowotwory zachorowało w Polsce około 13,5 tys. osób do 44. roku życia (9 tys. kobiet i 4,5 tys. mężczyzn). Rak może powodować upośledzenie funkcji gonad, czyli inaczej mówiąc płodności. Upośledzenie tej funkcji zależy od:

• rodzaju nowotworu,
• zastosowanego leczenia (chemioterapia, immunoterapia, terapia celowana),
• czasu trwania leczenia,
• wieku chorej/chorego.

Zaledwie 5-10 proc. młodych kobiet chorych na raka piersi zachodzi w ciążę po zakończeniu leczenia.

Nie musi tak być, a konsultacja dotycząca zachowania płodności powinna odbyć się zaraz po diagnozie, a przed włączeniem leczenia systemowego.

Powstaje pytanie, czy przekładając leczenie na czas zabezpieczenia płodności, nie opóźniamy za bardzo terapii, zmniejszając tym samym szansę na wyleczenie? Otóż nie. Proces ten trwa tylko 2 tygodnie i nie zmienia sytuacji zdrowotnej pacjentek. U mężczyzn proces ten jest znacznie krótszy i w ogóle nie powoduje opóźnienia leczenia.

Jak zabezpiecza się płodność?

Pacjentkę kieruje się do specjalisty medycyny rozrodu. Sama terapia wciąż jeszcze nie jest refundowana, ale może się to zmieni. Proces stymulacji jajników przebiega tak samo jak w przypadku przygotowywania do zabiegu in vitro. Pobierane są komórki jajowe, w niektórych wypadkach jajnik, a od mężczyzn - nasienie. Pobiera się i zamraża. Najczęściej dotyczy to  komórek jajowych i nasienia, ewentualnie zarodków.

Przyszłą ciążę można zabezpieczyć także u najmłodszych pacjentów, przed okresem dojrzewania. Wówczas laparoskopowo pobiera się fragment jajnika. W odpowiednim czasie jest wszczepiany, a zajście w ciążę jest możliwe drogą naturalną. Dzieci są w tym wypadku szczególną grupą pacjentów. Dotyczy to dziewczynek chorych na białaczkę, przechodzących chemioterapię, radioterapię. U nich także możemy zabezpieczyć płodność. 

Warto podkreślić, że ciąża nie pogarsza rokowania w chorobie, przeciwnie działa nawet ochronnie.

Metody zabezpieczenia płodności

• Zamrożenie komórek jajowych/zarodków/nasienia.
• Zamrożenie fragmentu jajnika
• Analogi gonadoliberyny. Jest to grupa leków stosowanych w ginekologii i onkologii do hamowania funkcji jajnika.
• Transpozycja jajnika. Metodę tę stosuje się u pacjentek zakwalifikowanych do naświetlania (radioterapii) obszaru miednicy. Chodzi o przemieszczenie laparoskopowo jajników poza obszar objęty radioterapią.
• Osłony na narząd rodny w trakcie radioterapii.
• Zamrożenie komórek jajowych, zarodków, czy nasienia nie przywraca płodności, tylko ją zabezpiecza. Metodę tę stosuje się u kobiet i mężczyzn dojrzałych płciowo. Nie ma tu możliwości  reimplantacji (ponownego zagnieżdżenia) komórek nowotworowych w pobranych komórkach. Metoda jest dobrze poznana, skuteczna i bezpieczna. 

Czynniki płodności

Jest wiele czynników, które upośledzają funkcję gonad, tym samym decydując o zmniejszeniu potencjału rozrodczego. Kluczowym jest wiek kobiety. Potencjał rozrodczy – liczba komórek jajowych, spada drastycznie po 37. roku życia. Inaczej więc trzeba postępować z pacjentką bardzo młodą, a inaczej ze starszą.

Leczenie nowotworów

W terapii nowotworów można wyróżnić leczenie o założeniu radykalnym, takie, które ma dać szansę na wyleczenie. Jakie to leczenie?:

• w wypadku chorób hematologicznych – leczenie systemowe/radioterapia,
• w wypadku nowotworów litych – leczenie chirurgiczne, natomiast  systemowe leczenie okołooperacyjne i radioterapia zmniejszają  ryzyko nawrotu i poprawiają rokowanie chorych.

W leczeniu choroby zaawansowanej wyleczenie jest  niemożliwe. Chodzi tu o wydłużenie życia i poprawę jego jakości.

Gonadotoksyczność leczenia onkologicznego

• Leczenie chirurgiczne (usunięcie jajników, jajowodów, macicy, jąder) prowadzi do trwałej niepłodności.
• Chemioterapia może powodować trwałą lub przemijającą niepłodność
• Radioterapia zmniejsza liczbę komórek rozrodczych, powoduje zmiany mutagenne. Przy czym pojedyncza duża dawka promieniowania jest bardziej gonadotoksyczna niż kilka mniejszych.
• Radioterapia na obszar miednicy powoduje nieprawidłowy rozwój i wzrost macicy, wpływa na jej elastyczności.

Geny!!!

Rośnie liczba zachorowań na nowotwory we wszystkich grupach wiekowych, na całym świecie. Chorują też osoby młode. Komórki nowotworowe to własne komórki, które się „popsuły”. Mają one dodatkowe zdolności do rozrostu, przerzutowania, odżywiania na koszt organizmu.

U młodych mężczyzn najczęściej występują nowotwory jądra. Dzięki zastosowaniu nowoczesnych leków wyleczalność przekracza 90 proc. chorych. 

U kobiet w wieku rozrodczym najczęściej występuje nowotwór piersi.

Wcześnie rozpoznany nowotwór jest uleczalny, a terapia daje szansę na normalne życie.

Geny BRCA1/2

Bardzo często nowotwory rozwijają się na podłożu uszkodzonego genu. Jest to duże spektrum nowotworów. Cecha ta jest dziedziczona z pokolenia na pokolenie. Osobom obciążonym ryzykiem warto zaproponować działania zmniejszające ryzyko zachorowania na raka, takie jak usunięcie piersi, jajnika. W takiej sytuacji także możemy zabezpieczyć płodność na przyszłość, poprzez zapłodnienie pozaustrojowe. Warto zauważyć, że nosicieli mutacji jest dużo, a z drugiej strony - mamy coraz lepsze możliwości diagnostyczne.

Większość nowotworów jest jednak uzależnionych od czynników środowiskowych. Na przykład jeśli ktoś pali papierosy, zwiększa znacząco ryzyko raka płuc. Są jednak poszczególne nowotwory obciążone w wysokim stopniu mutacjami: np. 20-40 proc., takie jak np. rak jajnika.