Spis treści:

1. Tarczyca – mały gruczoł o wielkiej randze
2. Regulacja pracy tarczycy
3. Objawy chorób tarczycy
4. Jak wykrywa się choroby tarczycy?
5. Jak często występują choroby tarczycy?
6. Problemy psychiczne a choroby tarczycy
7. Jak wybrać lekarza specjalistę?
8. Leczenie chorób tarczycy

Tarczyca – mały gruczoł o wielkiej randze 

Tarczyca to gruczoł, który wydziela szereg ważnych dla całego organizmu hormonów – trójjodotyroksynę (T3), tyroksynę (T4), kalcytoninę. Ta ostatnia odpowiada za gospodarkę wapniowo-fosforową organizmu. Tarczyca rozwija się już w życiu płodowym – pierwsze zawiązki gruczołu pojawiają się już około czwartego tygodnia życia prenatalnego, a już  w siódmym tygodniu życia prenatalnego tarczyca osiąga pozycję, w której znajduje się przez resztę życia.

Regulacja pracy tarczycy 

Prawidłowe działanie tarczycy uwarunkowane jest przez podwzgórze i przysadkę nerwową, których wzajemna praca nazywana jest ujemnym sprzężeniem zwrotnym. Produkcja hormonów wydzielanych przez tarczycę warunkowana jest właśnie prawidłowością funkcjonowania układu podwzgórze – przysadka. Wydzielanie hormonów tarczycy wpływa ujemnie na produkcję TSH, hormonu przysadki i odwrotnie – wysokie stężenie TSH wpływa na wydzielanie hormonów tarczycy. Wydzielanie hormonów uwarunkowane jest od:

• hormonu tyreotropowego – TSH, który pełni ważną rolę w wychwytywaniu jodu przez gruczoł tarczycy,
• TRH tyreoliberyny, która działa na tarczycę pośrednio przez TSH,
• zimna – termodetektory w ośrodku termoregulacji podwzgórza wydzielają TRH, a tym samym oddziaływają na gruczoł tarczycowy,
• wazopresyny i adrenaliny – powodują wyrzut hormonów tarczycy do krwioobiegu.

Objawy chorób tarczycy 

W zależności od choroby, jaka dotknęła tarczycę, wyróżnia się szereg specyficznych objawów:

• guzy i powiększenie tarczycy – najczęściej nie wywołują żadnych objawów, w przypadku, gdy powiększenie tarczycy jest znaczne, mogą pojawić się duszności, ucisk w okolicy szyi, trudności w połykaniu,
• nadczynność tarczycy – objawia się nadpobudliwością, spadkiem masy ciała, osłabieniem mięśni, biegunkami. W przypadku, gdy jest to skutek choroby Gravesa i Basedowa, dodatkowo pieczenie gałek ocznych, wytrzeszcz oczu, podwójne widczenie,
• niedoczynność tarczycy – objawia się wysuszeniem skóry, obrzękami, wzrostem masy ciała, zaparciami, osłabieniem, depresją, pogorszeniem sprawności intelektualnej, niekiedy problemami ze strony układu sercowo-naczyniowego, niewydolnością krążenia,
• zapalenie tarczycy – może pojawić się jako skutek nadczynności/niedoczynności. Zazwyczaj przebiega bezobjawowo. Zapaleniu tarczycy mogą towarzyszyć inne schorzenia, przede wszystkim o podłożu autoimmunologicznym.
• ciążowa niedoczynność tarczycy – może rzutować na stan zdrowia dziecka po porodzie i jego rozwój intelektualny. Stąd – kobiety ciężarne, u których występuje ciążowa niedoczynność tarczycy, objęte są dodatkową opieką poradni endokrynologicznej.

Jak wykrywa się choroby tarczycy? 

Diagnostyka laboratoryjna odgrywa kluczową rolę w wykrywaniu chorób tarczycy. Do najważniejszych badań, które są pomocne w wykrywaniu chorób tarczycy, zalicza się:

• badanie stężenia hormonów we krwi – oznaczanie TSH jest miarodajnym wskaźnikiem w określeniu zarówno nadczynności, jak i niedoczynności tarczycy,
• badanie USG – niezwykle przydatne w wykrywaniu zapalenia tarczycy, powiększenia tarczycy, wykrywaniu guzków,
• badanie przeciwciał przeciwtarczycowych (aTPO, TRAB) we krwi – służą do wykrywania zapalenia tarczycy,
• biopsja tarczycy – niezbędna w badaniach guzków tarczycy. Cienkoigłowa biopsja tarczycy jest niezwykle ważnym badaniem, ponieważ pozwala pobrać materiał do badania histopatologicznego, dzięki czemu możliwe jest wykrycie komórek nowotworowych,
• scyntygrafia – badanie jodowe chwytności tarczycy jest zalecane przy podejrzeniu nadczynności tarczycy. Badanie wykorzystuje izotopy promieniotwórcze, takie jak technet lub radioaktywny jod. Celem badania jest ustalenie położenia wola oraz określenie charakteru zgrubień, które występują na jego powierzchni,
• RTG – niezbędne w przypadku podejrzenia, że pacjent cierpi na tzw. tarczycę wewnątrzpiersiową (zamostkową).

Badanie tarczycy, fot. panthermedia

Jak często występują choroby tarczycy? 

Choroby tarczycy występują dość często, rzadko jednak przybierają groźną formę. Niedoczynność tarczycy dotyka ponad 5% dorosłych kobiet i ok. 1% dorosłych mężczyzn.

Problemy psychiczne a choroby tarczycy 

Mało kto łączy problemy psychiczne z chorobami tarczycy. Problemem jest odpowiednie powiązanie objawów wywoływanych przez nadczynność i niedoczynność tarczycy z dolegliwościami o podłożu psychologicznym. Dolegliwości pojawiające się w schorzeniach tarczycy często przypominają objawy pojawiające się w przypadku chorób afektywnych, np. depresji czy zaburzeń dwubiegunowych. Wielu pacjentów wykazuje błędne przekonanie o związku wszystkich dolegliwości psychogennych z chorobą tarczycy. Należy zdawać sobie sprawę, że zarówno nadczynność, jak i niedoczynność tarczycy wykazują wiele objawów, które swoim obrazem klinicznym przypominają np. depresję, upośledzenie koncentracji, zaburzenia poznawcze.  Kluczową rolę w odróżnieniu, czy objawy, z jakimi mamy doczynienia, wywołane są faktycznie zaburzeniami psychicznymi (np. depresją), czy stanowią objaw chorób tarczycy, pełnią dodatkowe badania.

Jak wybrać lekarza specjalistę? 

Pierwszym krokiem, przed uzyskaniem skierowania do lekarza endokrynologa, jest wizyta u lekarza podstawowej opieki zdrowotnej (rodzinnego), który może skierować pacjenta na badanie krwi. W przypadku, gdy badanie krwi wykaże zmiany w stężeniu np. TSH, lekarz rodzinny może wystawić skierowanie do poradni endokrynologicznej.

Leczenie chorób tarczycy 

Leczenie chorób tarczycy oparte jest na farmakoterapii polegającej na podawaniu odpowiednio dobranej dawki hormonów tarczycy. W przypadku, gdy za choroby tarczycy odpowiedzialny jest np. niedobór jodu, do diety włącza się odpowiednie suplementy, które mają za zadanie uzupełnić jego niedobory. Wspomagająco w leczeniu chorób tarczycy zaleca się stosowanie odpowiedniej diety – warto zwrócić uwagę, że wiele produktów, które spożywamy  (np. kapusta, kalafior, brukselka) ogranicza przyswajalność jodu, stąd osoby cierpiące na choroby tarczycy powinny to uwzględniać w diecie. W skrajnych przypadkach, gdy tarczyca jest znacznie powiększona i utrudnia oddychanie, lekarz może podjąć decyzję o operacyjnym usunięciu tarczycy.