Niedokrwistość (anemia), czyli zmniejszenie stężenia hemoglobiny, hematokrytu i liczby erytrocytów we krwi od wartości prawidłowych (ustalonych dla wieku i płci). Niedokrwistość może być manifestacją toczącego się stanu chorobowego w organizmie, najczęściej o podłożu zapalnym. Niedokrwistość chorób przewlekłych jest drugą co do częstości występowania po niedokrwistości z niedoboru żelaza. Jej częstość rośnie wraz z wiekiem.
Spis treści:
Anemia – objawy
Anemia to zmniejszenie stężenia hemoglobiny, hematokrytu i liczby erytrocytów we krwi od wartości prawidłowych. Ze względu na nasilenie odchylenia wartości od normy można wymienić niedokrwistość łagodną (stężenie hemoglobiny: 10-12 g/dl), umiarkowaną (8-9,9 g/dl), ciężką (6,5-7,9 g/dl) oraz zagrażającą życiu – poniżej 6,5 g/dl. Niezależnie od przyczyny objawy są bardzo podobne: łatwa męczliwość, ogólne osłabienie, zawroty i ból głowy, bladość skóry i błon śluzowych, zaburzenia koncentracji i uwagi, przyspieszona czynność serca. Przy ciężkiej niedokrwistości objawy mogą być bardziej nasilone oraz może pojawiać się duszność czy omdlenia.
Anemia – przyczyny
Najczęstszą przyczyną anemii jest upośledzona synteza hemu (cząsteczki wchodzącej w skład hemoglobiny) w skutek niedoboru żelaza w ustroju. Do prawidłowej produkcji hemoglobiny, odpowiedzialnej za transport tlenu do komórek, konieczne jest odpowiednie stężenie żelaza. W sytuacji, kiedy w organizmie brakuje tego pierwiastka, dochodzi do zaburzenia syntezy hemu. Niedobór żelaza może mieć różne podłoże. Do najczęstszych zalicza się:
- nadmierna utrata krwi (np. w skutek krwawienia z przewodu pokarmowego, dróg rodnych, dróg moczowych),
- zwiększone zapotrzebowanie przy niedostatecznej podaży żelaza (okres dojrzewania, ciąży i laktacji),
- upośledzone wchłanianie żelaza (choroby zapalne jelit, celiakia),
- niedostateczna podaż w diecie.
W większości powyższych sytuacji leczenie opiera się na stosowaniu doustnych preparatów żelaza lub podawaniu żelaza pozajelitowo. Wyrównanie poziomu żelaza powoduje ustępowanie objawów niedokrwistości. Nie zawsze jednak leczenie anemii jest tak łatwe, a – co ważniejsze – niedokrwistość może być objawem choroby, która podstępnie rozwija się w organizmie. Zazwyczaj scenariusz wygląda podobnie, choroba o podłożu zapalnym obejmuje jakiś narząd lub układ w organizmie, a niedokrwistość jest tylko jej manifestacją, niejednokrotnie jedyną. Nasilenie objawów niedokrwistości ma silny związek z ciężkością choroby podstawowej i czasem jej trwania. Zazwyczaj jednak objawy są dyskretne, co opóźnia diagnostykę i rozpoczęcie ukierunkowanego leczenia.
Anemia – przyczyny, objawy, leczenie, fot. panthermedia
Anemia – choroby
Wiele chorób o podłożu zapalnym może przebiegać z niedokrwistością. Podczas stanu zapalnego toczącego się w odpowiedzi na różne czynniki dochodzi do nadprodukcji cytokin przez komórki układu immunologicznego (limfocyty T, makrofagi). Cytokiny te wpływają m.in. na zmniejszenie produkcji krwinek czerwonych w szpiku lub przyczyniają się do ich szybszego niszczenia na obwodzie.
Do czynników, które mogę pobudzać układ immunologiczny do produkcji cytokin, należą:
- zakażenia bakteryjne (np. gruźlica), pasożytnicze (lamblioza), wirusowe (HIV) oraz grzybicze,
- nowotwory złośliwe (guzy lite oraz przerzuty, nowotwory układu krwiotwórczego, białaczki, chłoniaki),
- choroby autoimmunologiczne, najczęściej reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), toczeń układowy (SLE), twardzina układowa, układowe zapalenie naczyń,
- przewlekłe zakażenia dróg moczowych,
- przewlekła niewydolność nerek.
Wiele chorób o podłożu zapalnym może mieć przebieg skąpoobjawowy. Dość często taka sytuacja występuje w przypadku chorób o podłożu nowotworowym, szczególnie w początkowej fazie. Niedokrwistość nigdy nie powinna być bagatelizowana, szczególnie po wykluczeniu niedokrwistości z niedoboru żelaza.
W przypadku niedokrwistości na tle chorób przewlekłych wartości hemoglobiny przekraczają 9 g/dl (niedokrwistość umiarkowana), objawy samej anemii nie są bardzo nasilone, a czasem mogą w ogóle nie występować, obraz krwi w morfologii jest charakterystyczny (erytrocyty zwykle normochromiczne, normocytowe). Do różnicowania wykorzystuje się inne parametry gospodarki żelazem: transferyna, ferrytyna oraz TIBC.
W przypadku chorób o podłożu zapalnym w diagnostyce pomocne są wykładniki stanu zapalnego (CRP, prokalcytonina, OB, Il-6). Cały obraz kliniczny pacjenta wraz z obecnością anemii może nasuwać podejrzenie choroby podstawowej. Wówczas konieczna jest szersza diagnostyka oraz specjalistyczna konsultacja.
Anemia – leczenie
Jednorazowy wynik morfologii krwi wskazujący na niedokrwistość powinien być powtórzony w odstępie czasowym. Powtarzająca się niedokrwistość w wynikach badań, szczególnie wraz z objawami, powinna być sygnałem alarmowym służącym pogłębieniu diagnostyki.
Podstawową metodą leczenia niedokrwistości na tle choroby przewlekłej jest leczenie choroby podstawowej. Niekiedy pacjent wymaga przetoczenia krwi, podawania żelaza pozajelitowo, czynników stymulujących erytropoezę – proces tworzenia krwinek czerwonych.
Podstawowym badaniem, dzięki któremu rozpoznaje się niedokrwistość, jest morfologia krwi. W pierwszej kolejności należy wykluczyć niedobór żelaza, który jest najczęstszą przyczyną anemii. Obraz kliniczny pacjenta jest podstawą do dalszej diagnostyki różnicowej, której celem jest ustalenie przyczyny przewlekłej niedokrwistości.
