Nie każdą nadczynność tarczycy leczy się tak samo
Stosowane są trzy metody leczenia nadczynności tarczycy: leczenie farmakologiczne, leczenie radiojodem oraz leczenie operacyjne. Wybór konkretnej metody leczenia zależy od przyczyny nadczynności tarczycy.
Choroba Graves-Basedowa
Leczenie choroby Graves-Basedowa zaczyna się od farmakoterapii – czyli podawania leków. Ten pierwszy etap ma na celu uregulowanie czynności tarczycy. Po osiągnięciu tego celu lekarz wspólnie z pacjentem wybiera dalszy sposób postępowania. Decyzja zależy od ewentualnych wskazań i przeciwwskazań oraz preferencji chorego.
Farmakoterapia wydaje się najwygodniejsza ma jednak rozmaite wady. Może wywoływać ciężkie działania niepożądane m.in. obniżenie liczby białych krwinek, czy uszkodzenie wątroby. Z tego względu należałoby stosować ją jak najkrócej. Leki zaś działają z pewnym opóźnieniem. Farmakoterapia musi być stosowana przez minimum 12-18 miesięcy. Mimo to niejednokrotnie po ich odstawieniu objawy nawracają i konieczne jest kontynuowanie leczenia.
Zdecydowanie skuteczniejsze jest leczenie operacyjne czy podanie radiojodu. Operacja polega na częściowym lub całkowitym usunięciu tarczycy. Pozostawienie fragmentu gruczołu pozwala uniknąć niedoczynności tarczycy i konieczności dożywotniego stosowania hormonów. Wiąże się jednak z ryzykiem nawrotu choroby. Leczenie operacyjne jest szczególnie zalecane gdy występują nasilone objawy oczne, tj. stan zapalny tkanek oczodołu. Konieczna jest wtedy szybka i skuteczna terapia. Podanie radiojodu mogłoby zaś spowodować przejściowe nasilenie objawów.
Operacja preferowana jest również gdy w badaniach obrazowych uwidoczni się podejrzany guzek tarczycy. Chorzy z chorobą Graves-Basedowa obciążeni są większym ryzykiem raka tarczycy.
Niezbędne jest więc usunięcie i zbadanie zmiany aby wykluczyć lub potwierdzić obecność nowotworu. Wadą leczenia operacyjnego jest ryzyko powikłań. Ponadto całkowite usunięcie tarczycy prowadzi nieuchronnie do niedoczynności tarczycy. Konieczna jest wówczas dożywotna suplementacja hormonów tarczycy.
Jeżeli operacja nie jest konieczna zaleca się leczenie radiojodem. Terapia jest bezpieczna, wygodna i skuteczna. Nie wywołuje bezpłodności. Nie można jej stosować jedynie u kobiet w ciąży i karmiących piersią.
Wole guzkowe toksyczne
Leczenie wola guzkowego toksycznego zaczyna się od farmakoterapii, która służy opanowaniu objawów nadczynności tarczycy. Jest to jednak jedynie wstępne leczenie, ponieważ odstawienie leków prowadzi zawsze do nawrotu choroby. Konieczne jest więc kontynuowanie leczenia radiojodem lub operacja wola. Operacja jest wskazana gdy wole jest duże lub gdy są w nim guzki podejrzane o nowotworowy charakter. W pozostałych przypadkach preferowane jest leczenie radiojodem jako metoda bezpieczniejsza.
Guzek pojedynczy autonomiczny
Postępowanie zależy od wielkości guzka oraz jego obrazu w badaniu usg. Jeśli guzek jest duży (średnica > 1cm) lub jego wygląd jest podejrzany wykonuje się biopsję i bada zmianę pod mikroskopem. Zmiany nowotworowe są bardzo rzadkie (ok. 2%) ale jeśli się pojawią wymagają leczenia operacyjnego. Zwykle konieczne jest usunięcie całej tarczycy a następnie podanie radiojodu. Niezbędne są również okresowe badania kontrolne po leczeniu. W zdecydowanej większości przypadków (ok. 98%) guzki są niezłośliwe i leczy się je radiojodem.
Przejściowa nadczynność tarczycy w niektórych zapaleniach tarczycy
W chorobach tych nadmiar hormonów tarczycy nie wynika z ich nadmiernej produkcji i jest tylko przejściowy. Nie stosuje się więc żadnej z trzech podstawowych metod leczenia nadczynności tarczycy. Terapia polega na zwalczaniu objawów.

Jak przebiega leczenie farmakologiczne nadczynności tarczycy?
Każda terapia nadczynności tarczycy rozpoczyna się leczeniem farmakologicznym. Stosowane są leki objawowe oraz przeciwtarczycowe. Jak wygląda leczenie nadczynności tarczycy? Jakie działania niepożądane występują po lekach przeciwtarczycowych?
Jak działają leki przeciwtarczycowe?
Leki przeciwtarczycowe tzw. tyreostatyki hamują produkcję hormonów tarczycy. Nie wpływają jednak na wydzielanie już wyprodukowanych hormonów, które są zmagazynowane w pęcherzykach. Dlatego też efekty ich działania widoczne są po ok. 1-3 tygodniach.
Kiedy stosujemy leki przeciwtarczycowe?
Leki przeciwtarczycowe są stosowane prawie zawsze w początkowym okresie terapii nadczynności tarczycy. Pozwalają bowiem bezpiecznie wyregulować czynność tarczycy. Jest to niezbędne postępowanie przed planowanym leczeniem czy to operacyjnym czy za pomocą radiojodu.
Tyreostatyki mogą też być stosowane jako samodzielna metoda leczenia. Są szczególnie zalecane w leczeniu nadczynności tarczycy u kobiet w ciąży. Jest to najbezpieczniejsze leczenie dla ciężarnej i jej dziecka.
Leki przeciwtarczycowe bywają również używane samodzielnie w niektórych przypadkach choroby Graves-Basedowa. Taką taktykę można przyjąć na początku choroby, pod warunkiem nieobecności orbitopatii (stanu zapalnego oczodołów) i podejrzanych guzków w tarczycy.
Przy wyborze leczenia należy także uwzględnić przeciwwskazania do leczenia tyreostatykami. Leki te nie mogą być stosowane w przypadku: przebytej lub obecnej agranulocytozy (bardzo znacznego obniżenia białych krwinek) czy znacznego uszkodzenia wątroby.
Jak przyjmować tyreostatyki?
Początkowe dawki leków bywają różne. Lekarz dobiera je zależnie od nasilenia objawów nadczynności tarczycy. Dawki zmniejsza się z czasem, stopniowo, zależnie od ustępowania dolegliwości. Badanie stężeń hormonów ma w pierwszych miesiącach leczenia niewielkie znaczenie. Jest ono natomiast przydatne do kontroli leczenia w dłużej trwającej terapii. Korzysta się wtedy przede wszystkim z oznaczeń stężenia TSH. Badanie hormonów tarczycy jest mniej użyteczne.
Jakie mogą być efekty uboczne leczenia tyreostatykami?
Do najniebezpieczniejszych działań niepożądanych tyreostatyków należą: agranulocytoza, niedokrwistość, zapalenie wątroby, żółtaczka mechaniczna oraz zapalenie naczyń. Powikłania te są na szczęście bardzo rzadkie. Są one jednak na tyle groźne, że ich pojawienie się zmusza do natychmiastowego zaprzestania leczenia.
Mniej niebezpieczne efekty uboczne to: zmiany skórne, świąd, bóle mięśni i stawów, gorączka, zaburzenia smaku, nudności i wymioty, różnego stopnia upośledzenie działania wątroby, przejściowe zmniejszenie liczny białych krwinek lub płytek krwi. Ich pojawienie się nie oznacza konieczności odstawienia leku. Nieraz ustępują po zmniejszeniu dawki. Jeśli jednak utrzymują się i są bardzo przykre dla chorego warto pomyśleć o zmianie leczenia.
Na co uważać?
Z uwagi na ryzyko agranulocytozy przed rozpoczęciem leczenia wykonuje się badanie morfologii krwi z rozmazem. Niekiedy przy stosowaniu większych dawek leków badanie to powtarza się okresowo w trakcie leczenia. Morfologię należy również wykonać przy każdym podejrzeniu infekcji, zwłaszcza przy gorączce. Zakażenie może bowiem być objawem zmniejszenia liczby białych krwinek.
Leczenie objawowe
W leczeniu objawów nadczynności tarczycy stosuje się tzw. β-blokery, najczęściej propranolol. Leki te zwalniają przyspieszoną czynność serca, eliminują arytmię, drżenie rąk, zwiększoną potliwość, nadmiernie szerokie otwarcie powiek. Jak widać nie wpływają na wszystkie objawy choroby. Nie leczą też samej nadczynności tarczycy i nie mogą stanowić alternatywy dla tyreostatyków, leczenia radiojodem czy operacji tarczycy. Jest to jedynie leczenie uzupełniające, eliminujące niektóre objawy choroby.

Jak przebiega leczenie wola miąższowego nietoksycznego?
O wolu miąższowym nietoksycznym mówi się, gdy objętość tarczycy jest zwiększona, w badaniu USG gruczoł ma jednolitą strukturę, a jego czynność jest prawidłowa (gruczoł wydziela hormony w odpowiednich ilościach). Pojawienie się wola najczęściej spowodowane jest niedoborami jodu oraz chorobami autoimmunologicznymi tarczycy (jak ma to miejsce np. w chorobie Hashimoto).
Kiedy obecności wola towarzyszą dolegliwości związane z uciskiem na sąsiadujące struktury szyi (duszność, uczucie dyskomfortu, powiększenie obwodu szyi) nie ma wątpliwości co do konieczności podjęcia leczenia. Czasem choroba przebiega jednak zupełnie bezobjawowo, a powiększenie tarczycy wykrywane jest przypadkiem, podczas rutynowego badania lekarskiego. Powodem konieczności podjęcia leczenia już na tym etapie jest fakt, że w nieleczonym wolu miąższowym nietoksycznym dojść może do rozwoju guzków.
Przyczyna choroby a metody leczenia
Bezpośrednią przyczyną powiększenia tarczycy (a później także rozwoju w jej obrębie zmian ogniskowych - guzków) jest działanie hormonu tyreotropowego – TSH. Do wzrostu wydzielania TSH przez komórki przysadki mózgowej dochodzi w odpowiedzi na obniżone stężenie hormonów tarczycy (co może zdarzyć się przy niedoborze jodu). Niedobór jodu dodatkowo zwiększa wrażliwość komórek tarczycy na działanie hormonu TSH, który pobudza podziały komórkowe.
Aby obniżyć stężenie tyreotropiny, konieczne jest zmniejszenie jego produkcji w przysadce mózgowej. Cel taki osiągnąć można przez podawanie syntetycznie wytwarzanego hormonu tarczycy – L-tyroksyny.
Jak wygląda leczenie wola miąższowego nietoksycznego?
Leczenie wola miąższowego obojętnego polega zazwyczaj na stosowaniu L-tyroksyny przez okres 1–2 lat. Hormon ten pacjent przyjmuje w postaci tabletek. Dzięki takiemu postępowaniu dochodzi zwykle do zmniejszenia objętości tarczycy. Czasami udaje się uzyskać jedynie zahamowanie dalszego jej wzrostu.
Jeśli wole nie zmniejsza się mimo stosowanego już przez kilka miesięcy leczenia L-tyroksyną, lekarz zleca zazwyczaj przerwanie jej stosowania na okres około roku i obserwację objętości tarczycy w badaniu USG. Powiększanie się wola wskazuje zwykle na konieczność stałego przyjmowania L-tyroksyny.

Na czym polega operacja usunięcia wola?
Operacja usunięcia wola (strumectomia) jest nieraz koniecznym zabiegiem w przebiegu różnych chorób tarczycy. Jest to poważny zabieg, dlatego decyzja o nim powinna być w pełni świadoma. Jak przebiega operacja wola? Jak wygląda blizna pooperacyjna? Jakie powikłania mogą wystąpić po usunięciu wola?
Kiedy wykonywana jest operacja?
Leczenie operacyjne jest wskazane, gdy:
przeprowadzone badania wskazują na duże ryzyko istnienia w obrębie wola nowotworu złośliwego,
wole jest duże, uciska na sąsiadujące struktury szyi i powoduje objawy uciskowe, takie jak duszność czy problemy z połykaniem,
wole położone jest za mostkiem (tzw. wole zamostkowe).
Jaka część powiększonego gruczołu jest usuwana?
Najczęściej wykonywana jest tzw. subtotalna strumectomia, czyli usunięcie prawie całego gruczołu tarczowego. Pozostawiane są jedynie jego resztki – ich objętość nie przekracza 2 – 4 ml po stronie każdego płata.
Jeśli biopsja wykazała obecność guza pęcherzykowego bądź oksyfilnego i została podjęta decyzja o operacji – usuwa się na ogół cały płat tarczycy z guzem oraz większość drugiego płata.
Dawniej wykonywane były operacje, podczas których usuwana była jedynie część wola – odstąpiono od nich jednak, gdyż nie dawały one pożądanych rezultatów – po pewnym czasie dochodziło do nawrotu choroby.
Jak przebiega operacja?
Operacja usunięcia wola przeprowadzana jest w znieczuleniu ogólnym (pacjent „śpi” podczas zabiegu). Pacjent układany jest na stole chirurgicznym na plecach, z głową odchyloną do tyłu. Chirurg wykonuje cięcie – ok. 2 cm powyżej górnego brzegu mostka, przechodząc przez tkanki szyi dochodzi do wola, stopniowo oddziela je od otaczających tkanek, po czym je usuwa.
Jak wygląda blizna pooperacyjna?
Blizna pooperacyjna ma na ogół kształt łuku o długości 10-12 cm. Po operacji szwy bądź też klamerki skórne zdejmowane są bardzo szybko (po ok. 2 dniach), dzięki czemu blizna jest zwykle bardzo słabo widoczna.
Powikłania pooperacyjne
Powikłania pooperacyjne obejmują przede wszystkim niedoczynność przytarczyc i porażenie nerwu krtaniowego wstecznego (objawiające się zwykle chrypką). Są to zwykle zaburzenia przejściowe, ustępujące po 6–12 miesiącach.
Po strumectomii może pojawić się także niedoczynność tarczycy (co jest konsekwencją zmniejszenia objętości gruczołu i dalej ilości produkowanego przezeń hormonów). Konieczne jest wtedy przewlekłe stosowanie L-tyroksyny, która dodatkowo zapobiega nawrotowi wola.
Kontrola endokrynologiczna po operacji
Wszystkie osoby, u których wykonany został zabieg usunięcia wola powinny pozostawać pod stałą opieką endokrynologa.

Czy wole zawsze musi być operowane?
Leczenie wola, czyli powiększenia gruczołu tarczowego, nie zawsze wymaga operacji. Wybór metody leczenia zależy od jego rodzaju, wielkości, poziomu hormonów oraz dolegliwości jakie powoduje. Jakie wole poddawane jest operacji?
Dynamika zmian, do których dochodzi w gruczole tarczowym w przebiegu różnych chorób sprawia, że brak wskazań do operacji w danym momencie nie oznacza, że nie będzie ich w przyszłości.
Wole guzkowe nietoksyczne
Mimo, że znaczna część osób, u których rozpoznane zostało wole guzkowe nietoksyczne może być leczona zachowawczo, to istnieją sytuacje, w których operacja jest nieunikniona.
Pierwszą z nich jest stwierdzenie (na podstawie wyników biopsji), że guzek bądź guzki może być nowotworem złośliwym. Czasem nawet prawidłowy wynik biopsji nie pozwala wykluczyć raka – jeśli na podstawie wyników innych badań oraz danych z wywiadów lekarz podejrzewa istnienie w obrębie wola nowotworu złośliwego, zapada decyzja o operacji.
Operacja jest także konieczna, gdy wole osiągnęło duże rozmiary, uciska na sąsiadujące struktury szyi (przede wszystkim na drogi oddechowe) i powoduje występowanie dolegliwości, tj. problemów z oddychaniem czy z przełykaniem. Leczenia operacyjnego wymaga także wole zamostkowe – gdy przynajmniej 1/3 gruczołu tarczowego położona jest poniżej górnego brzegu mostka.
W pozostałych sytuacjach wole guzkowe nietoksyczne wymaga jedynie obserwacji lub leczenia zachowawczego. Dostępne metody obejmują terapię jodem promieniotwórczym, L-tyroksyną oraz wstrzykiwanie etanolu do guzka (w celu zmniejszenia jego rozmiarów).
Wole guzkowe toksyczne
Wole guzkowe toksyczne wymaga zawsze radykalnego leczenia – nadmierne ilości hormonów tarczycy mają szkodliwy wpływ na organizm. Terapia tzw. lekami przeciwtarczycowymi jest skuteczna jedynie w czasie ich stosowania – nie prowadzi ona natomiast do wyleczenia choroby.
Pod hasłem „leczenie radykalne” kryją się dwie metody – operacja oraz terapia jodem promieniotwórczym. Leczenie operacyjne jest podejmowane - podobnie jak w przypadku wola guzkowego nietoksycznego - wtedy, gdy istnieje podejrzenie, że w obrębie wola rozwija się rak lub gdy wole ma bardzo duże rozmiary i powoduje ucisk na drogi oddechowe. Operacja jest także proponowana osobom, które odmawiają poddania się leczeniu radiojodem.
Wole miąższowe nietoksyczne
Leczenie wola miąższowego nietoksycznego opiera się na postępowaniu zachowawczym – przede wszystkim na długotrwałym leczeniu farmakologicznym hormonem tarczycy (L-tyroksyną).

Biopsja cienkoigłowa tarczycy - kiedy wykonać?
Jak przebiega biopsja aspiracyjna cienkoigłowa tarczycy? W jakich sytuacjach wykonuje się biopsję tarczycy? Czy wynik biopsji tarczycy daje pewne rozpoznanie?
Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa (BAC) jest badaniem polegającym na pobraniu materiału zawierającego komórki tarczycy do badań mikroskopowych. Wykonuje się ją cienką igłą o zewnętrznej średnicy 0,4-0,6 mm. Badanie jest praktycznie bezbolesne, nie wymaga znieczulenia ani podania leków przeciwbólowych. Moment pobrania materiału trwa kilka sekund. Wykonuje się je ambulatoryjnie, pobyt na oddziale szpitalnym jest niepotrzebny. Nie wymaga specjalnego przygotowania. Mogą się mu poddać pacjenci obciążeni innymi chorobami. Również obecność zaburzeń krzepnięcia nie jest przeciwwskazaniem, ponieważ igła stosowana w badaniu jest bardzo cienka. Badania nie da się wykonać tylko u pacjentów niewspółpracujących, pobudzonych.
Jak przebiega badanie?
Przed badaniem należy odsłonić szyję i zdjąć z niej ewentualne ozdoby. Następnie należy położyć się na wznak z głową odchyloną ku tyłowi. Lekarz przeprowadza badanie palpacyjne tarczycy i sondą USG poszukuje najbardziej dogodnego miejsca do nakłucia. Pod kontrolą USG dochodzi wtedy do nakłucia się igłą. W tym czasie nie wolno się poruszać, rozmawiać ani przełykać śliny. Na monitorze aparatu badający obserwuje tor igły. Wybiera odpowiednią lokalizację, omijając naczynia, wylewy krwiste, miejsca zwłókniałe i przestrzenie płynowe, które utrudniłyby prawidłową ocenę zmiany. Następnie aspiruje zawiesinę komórek.
Po zakończeniu aspiracji należy ucisnąć miejsce wkłucia gazikiem, aby zapobiec powstaniu krwiaka. Niekiedy się zdarza jednak, że taki krwiak powstaje. Jest to właściwie jedyne możliwe powikłanie biopsji. Na miejsce wkłucia zostaje później założony opatrunek. Pobrany materiał przenosi się na szkiełko i wykonuje rozmaz. Dalej jest on odpowiednio barwiony i poddawany ocenie histopatologa.
Wskazania do badania
Biopsję aspiracyjną cienkoigłową wykonuje się po palpacyjnym wykryciu lub uwidocznieniu w USG guzka tarczycy. Badanie pozwala na ocenę charakteru guzka oraz umożliwia ustalenia dalszego postępowania terapeutycznego. Wprowadzenie biopsji cienkoigłowej znacznie zmniejszyło ilość niepotrzebnie wykonywanych operacji tarczycy. Biopsję można wykonać także w przypadku zapalenia tarczycy, wola wieloguzkowego oraz zmian opisywanych w scyntygrafii.
Rozpoznanie
Biopsja pozwala na ocenę komórek, nie całych tkanek. Mimo to jest to badanie o bardzo wysokiej czułości i swoistości. Zgodność wyników biopsji z rozpoznaniem histologicznym w przypadku raków anaplastycznych, brodawkowatych, rdzeniastych przekracza 90%. Ostateczne rozpoznanie stawia się w oparciu o badanie kliniczne, obraz cytologiczny i pozostałe badanie dodatkowe.

Kiedy zrobić USG tarczycy?
Dlaczego badanie USG tarczycy jest takie ważne? Kiedy wykonać USG tarczycy? Czego można się dowiedzieć o chorobie tarczycy z badania USG?
USG jest zwykle pierwszym badaniem obrazowym tarczycy. Gruczoł leży powierzchownie, co umożliwia łatwy dostęp sondą. Badanie pozwala na określenie rozmiarów, kształtu, położenia i struktury tarczycy. USG jest mniej przydatne w ocenie wola zamostkowego, śródpiersiowego oraz odszczepów tarczycy. Tu wykorzystywane są inne metody wizualizacji. USG wykrywa zmiany, które nie są dostępne w badaniu palpacyjnym oraz nie uwidaczniają się na obrazie scyntygraficznym. Umożliwia ocenę morfologii zmian guzowatych, a tym samym różnicowanie ich charakteru. Jeśli chodzi o zmiany torbielowate to czułość metody jest bliska 100%, czyli niemal we wszystkich przypadkach torbieli można postawić prawidłowe rozpoznanie.
Kiedy zmiany są złośliwe?
Nie można jednoznacznie stwierdzić czy dana zmiana w obrazie USG jest złośliwa. Można natomiast wykazać elementy, które sugerują złośliwy proces nowotworowy.
Jedną z cech jest hipoechogeniczność zmiany w stosunku do otaczającego miąższu tarczycy. Oznacza to, że na monitorze jest ona ciemniejsza niż otaczające tkanki. Około 2/3 zmian złośliwych ma taki charakter.
Bardzo ważnym wskaźnikiem jest obecność mikrozwapnień, czyli zwapnień o średnicy mniejszej niż 2 mm. W 75% towarzyszą one rakom brodawkowatym i rdzeniastym. Większe zwapnienia występują często w zmianach łagodnych.
Szczególną uwagę należy zwrócić na granice zmiany. Nieregularny ich zarys bywa znamieniem złośliwości. Najistotniejszym wskaźnikiem złośliwości jest obraz naciekania sąsiadujących z guzem struktur oraz uwidocznienie przerzutów w węzłach chłonnych.
Ostateczne rozpoznanie można postawić na podstawie wyniku biopsji celowanej wykonanej pod kontrolą USG. Wstępnie wykonane badanie USG służy zatem do wytypowania zmian podejrzanych o proces złośliwy, które należy następnie zweryfikować za pomocą biopsji i oceny cytologicznej.
Zastosowanie w innych chorobach tarczycy
Badanie ultrasonograficzne jest bardzo przydatne w zapaleniach tarczycy. Dotyczy to zarówno ostrych, jaki i przewlekłych zapaleń. Częsta kontrola pozwala monitorować postęp choroby i skuteczność wdrożonego leczenia, co wiąże się z modyfikacją obrazu widocznego w USG.
Zalety USG
Badanie nie wymaga specjalnego przygotowania. Praktycznie nie istnieją żadne przeciwwskazania do badania. Fale ultradźwiękowe są całkowicie bezpieczne dla organizmu. Dlatego, w przeciwieństwie do innych metod, można je bez obaw wykonywać u kobiet w ciąży i dzieci. Badanie to jest uzupełniające w stosunku do scyntygrafii. Niekiedy zastępuje badanie izotopowe, kiedy nie można go wykonać z powodu przeciwwskazań.

Niedoczynność tarczycy – leczenie hormonami
Tarczyca jest wewnętrznym gruczołem wydzielania wewnętrznego, który wytwarza trójjodotyroninę (T3), tyroksynę (T4) oraz kalcytoninę. Wymienione hormony odpowiedzialne są za utrzymywanie prawidłowego metabolizmu oraz gospodarki wapniowo-fosforowej organizmu. Istotą niedoczynności tarczycy jest niedobór hormonów tarczycy, co prowadzi do spowolnienia procesów metabolicznych. Metodą leczenia schorzenia jest terapia hormonalna.
Jak dochodzi do niedoczynności tarczycy?
Przyczynami zaburzeń pracy tarczycy może być jej uszkodzenie, w wyniku zapalenia gruczołu, po leczeniu jodem promieniotwórczym lub radioterapii. Niedobór hormonów tarczycy może być również powodowany usunięciem tarczycy, niedoczynnością polekową lub wrodzoną niedoczynnością tarczycy. Choroba występuje pięć razy częściej u kobiet niż u mężczyzn, a ryzyko zachorowania wzrasta z wiekiem. Bez względu na konkretną przyczynę, obrazem laboratoryjnym pierwotnej niedoczynności tarczycy jest obniżone stężenie wolnej tyroksyny (fT4) i podwyższone stężenie hormonu tyreotropowego (TSH).
Jakie są objawy niedoczynności tarczycy?
Objawy występujące przy zaburzonej równowadze hormonów tarczycy są relatywnie mało charakterystyczne. Następuje spowolnienie funkcji psychicznych, pojawiają się trudności z koncentracją i pamięcią. Chory jest senny i osłabiony. U wielu pacjentów dochodzi do wzrostu masy ciała. Chorzy łatwo marzną oraz doskwiera im uczucie chłodu pomimo, że relatywnie jest ciepło. W wyniku spowolnienia perystaltyki przewodu pokarmowego pojawiają się zaparcia. Kolejnym objawem są zmiany skórne (suchość, bladość, nadmierne rogowacenie), które pojawiają się jako rezultat zmniejszonego przepływu krwi oraz zahamowania czynności gruczołów łojowych i potowych. Mogą również pojawić się obrzęki podskórne (np. powiek i twarzy), łamliwość włosów, zaburzenia miesiączkowania, bradykardia zatokowa, zmieniony głos (jako skutek pogrubienia strun głosowych) czy też nastroje depresyjne.

Gdzie szukać przyczyn niedoczynności tarczycy?
Tarczyca to jeden z ważniejszych narządów naszego organizmu. Jej rola polega na produkowaniu substancji – hormonów mających wpływ na wiele funkcji organizmu człowieka, ale przede wszystkim na regulację procesów przemiany materii. Głównym hormonem produkowanym przez tarczycę jest tyroksyna, jednak dopiero po przemianie w wątrobie i nerkach do innego hormonu – trijodotyroniny spełnia ona swoje zadanie. Ważnym składnikiem obu tych hormonów jest jod.
Zmniejszona ilość lub brak hormonów tarczycy jest przyczyną wystąpienia wielu objawów nazywanych razem niedoczynnością tarczycy. Ponieważ hormony produkowane przez tarczycę, mają wpływ na każdy narząd, dlatego też zmniejszona ich ilość, ma swoje liczne konsekwencje i prowadzi do wystąpienia tak wielu różnych objawów.
Istnieje wiele przyczyn, które prowadzą do niedoczynności tego gruczołu. Zmniejszona produkcja hormonów może być wynikiem choroby samej tarczycy (tzw. pierwotna niedoczynność tarczycy) – ta sytuacja zdarza się najczęściej; lub też może być spowodowana chorobą lub uszkodzeniem części mózgu, nazywaną przysadką, która nadzoruje produkcję hormonów przez tarczycę (tzw. wtórna niedoczynność tarczycy).
Jedną z najczęstszych przyczyn niedoczynności tarczycy jest po prostu jej brak. Rzadko zdarza się wrodzony brak tarczycy czy genetycznie uwarunkowane zaburzenia produkcji hormonów tarczycy. Jednak co raz więcej osób po przebytych operacjach w obrębie szyi, nie tylko z powodu chorób tarczycy ale również np. krtani ma usuniętą tarczycę. Jeśli nie ma gruczołu, to oczywiście nie ma też hormonów.
Nie zawsze sytuacja jest aż tak prosta. Zdarza się bowiem, że chociaż mamy tarczycę, to nie spełnia ona swojej funkcji prawidłowo. W naszej populacji najczęstszą chorobą powodującą niedobór hormonów tarczycy jest choroba Hashimoto – inaczej nazywana przewlekłym autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy. Proces zapalny prowadzi do niszczenia co raz większej liczby komórek tarczycy i tym samym do coraz mniejszej produkcji hormonów. Inne zapalenia również mogą prowadzić do zmniejszenia syntezy hormonów, chociaż występują rzadziej.
Była nadczynność jest niedoczynność
Coraz częstszą przyczyną niedoczynności tarczycy jest celowe „zablokowanie” jej czynności, poprzez stosowanie radiojodu –substancji promieniotwórczej zawierającej jod, którą wychwytuje tarczyca. Metoda ta stosowana jest w leczeniu nadczynności tarczycy. Niestety nie tylko leczenie chorób tarczycy może ją uszkadzać. Stosowanie radioterapii w leczeniu chorób nowotworowych – najczęściej chłoniaków, raka piersi, poprzez szkodliwe działanie promieniowania może być przyczyną rozwoju niedoczynność tarczycy, czasami może być to również przyczyną rozwoju raka tarczycy.
Co jeść by tarczyca była zdrowa? Dieta a tarczyca
Kolejną przyczyną występowania niedoczynności tarczycy może być mała ilość jodu w środowisku i diecie. Obecnie z uwagi na jodowanie soli, problem ten jest rzadko spotykany. Natomiast paradoksalnie również spożywanie produktów, zawierających duże ilości jodków może spowodować niedoczynność tarczycy, ponieważ ich nadmiar blokuje funkcję tarczycy.
Ale nie tylko jod ma wpływ na tarczycę. Wiele produktów zawiera substancje nazywane substancjami wolotwórczymi (goitrogenami), które spożywane długotrwale mogą doprowadzić do zmniejszenia produkcji hormonów przez tarczycę. Dlatego należy unikać dużych ilości brukselki, białej i czerwonej kapusty, kalafiorów i kalarepy.
Leki też mają wpływ na tarczycę
Powszechnie stosowane leki np. w chorobach serca, również mogą uszkadzać tarczycę. Takim lekiem jest amiodaron (Cordaron), który zawiera w swojej cząsteczce jod, przez co przy długotrwałym jego stosowaniu często doprowadza do niedoczynności. Leki stosowane w nadczynności tarczycy, celowo hamują funkcję/czynność tarczycy. W przypadku ich przedawkowania może pojawić się przejściowa i odwracalna niedoczynność tarczycy, która ustąpi po zaprzestaniu stosowania leków.
Zdrowa tarczyca, ale nie działa
Ponieważ kontrolę nad pracą tarczycy pełni przysadka oraz podwzgórze (części układu nerwowego/mózgu), dlatego choroby tych narządów mogą prowadzić do niedoczynności tarczycy, pomimo braku choroby samej tarczycy. Zdarza się tak np. po operacjach neurochirurgicznych, w przypadku istnienia guzów przysadki, guzów podwzgórza, urazów głowy czy sarkoidozy – choroby polegającej na tworzeniu małych grudek zapalnych np. w przysadce. Wtórna niedoczynność tarczycy może być także powikłaniem porodu, wskutek dużej utraty krwi może dojść do udaru przysadki – sytuacja taka jest nazywana zespołem Sheehana.

Czym jest orbitopatia tarczycowa?
Orbitopatia tarczycowa należy do objawów nadczynności tarczycy dotyczących oka i tkanek oczodołu. Orbitopatia tarczycowa może pojawić się wraz z ogólnoustrojowymi objawami choroby tarczycy, ale może na wiele tygodni poprzedzać wystąpienie innych dolegliwości.
Przyczyna choroby leży w upośledzonej funkcji układu odpornościowego, który tkanki własnego organizmu rozpoznaje jako obce i stara się je zniszczyć. Orbitopatia tarczycowa częściej występuje u kobiet i w chorobie Gravesa-Basedowa.
Objawy orbitopatii tarczycowej
Oprócz gałki ocznej w oczodole znajdują się otaczające ją tkanki miękkie (mięśnie, tłuszcz). W chorobie Gravesa – Basedowa na skutek działania znajdujących się we krwi przeciwciał, wzrasta objętość tych tkanek, a co za tym idzie – dochodzi do wypchnięcia gałki ocznej do przodu. Ten mechanizm odpowiedzialny jest za najbardziej charakterystyczny objaw orbitopatii tarczycowej, czyli wytrzeszcz gałek ocznych (zwykle obustronny), który nadaje twarzy wyraz przestrachu czy też złości.
Chore osoby odczuwają ponadto suchość oczu, ich pieczenie oraz łzawienie. Może dojść do wystąpienia pogorszenia ostrości wzroku i widzenia barwnego oraz światłowstrętu i podwójnego widzenia. Powieki są zwykle obrzęknięte, a spojówki zaczerwienione.
Orbitopatia jest tylko jedną ze składowych choroby Gravesa – Basedowa i niezwykle rzadko występuje ona sama, bez typowych objawów nadczynności tarczycy.
Powikłania orbitopatii
Wysunięcie do przodu gałki ocznej sprawia, że powieki nie domykają się. Stwarza to zagrożenie powstawaniem owrzodzeń i zapalenia rogówki. Znaczne zwiększenie objętości tkanek oczodołu powodować może natomiast ucisk na nerw wzrokowy. Konsekwencją każdej z tych sytuacji może być poważne upośledzenie widzenia, a nawet utrata wzroku.
Co może pogarszać przebieg orbitopatii tarczycowej?
Zła kontrola czynności tarczycy (utrzymująca się nadczynność lub niedoczynność gruczołu) może pogarszać przebieg orbitopatii tarczycowej.
Ważnym czynnikiem prowadzącym do pogorszenia przebiegu orbitopatii tarczycowej jest palenie papierosów. W wielu badaniach udowodniono, że u osób z już istniejącą orbitopatią ciężkość przebiegu choroby jest proporcjonalna do liczby wypalanych papierosów.
Leczenie orbitopatii tarczycowej
Najważniejszym elementem skutecznego leczenia orbitopatii tarczycowej jest właściwa kontrola gospodarki hormonalnej tarczycy (przyjmowanie leków zgodnie z zaleceniami lekarza). W ciężkich przypadkach choroby podawane są leki z grupy glikokortykosteroidów, stosowane jest napromienianie oczodołów, a czasem nawet leczenie operacyjne.