Spis treści:

1. Antykoncepcyjny system transdermalny – jaki jest jego mechanizm działania?
2. Plastry antykoncepcyjne – skuteczność
3. Plastry antykoncepcyjne – rozpoczęcie stosowania
4. Plastry antykoncepcyjne – przejście z innej metody antykoncepcyjnej na plastry
5. Plastry antykoncepcyjne – jak je stosować?
6. Plastry antykoncepcyjne – postępowanie w przypadku nieprawidłowego stosowania
7. Plastry antykoncepcyjne – postępowanie z plastrami
8. Plastry antykoncepcyjne – zalety metody transdermalnej
9. Plastry antykoncepcyjne – samoistne częściowe bądź całkowite odklejenie plastra
10. Plastry antykoncepcyjne – dolegliwości związane ze stosowaniem plastrów
11. Plastry antykoncepcyjne – przeciwwskazania do stosowania

Antykoncepcyjny system transdermalny – jaki jest jego mechanizm działania?

Antykoncepcyjny system transdermalny jest nowoczesną formą antykoncepcji w postaci plastrów antykoncepcyjnych, które uwalniają hormony. Zawierają one estrogen oraz progestagen. Hormony te, uwalniane dzięki aplikowanym plastrom, są następnie wchłaniane przez skórę i przenikają do krwioobiegu. Tym samym skutecznie zapobiegając ciąży. Ich działanie podobne jest jak w przypadku doustnej antykoncepcji hormonalnej. Uwalniane do krwioobiegu przez 24 godziny na dobę hormony nie dopuszczają do owulacji, czyli możliwości zapłodnienia. Hormony powodują zmiany w składzie śluzu szyjkowego utrudniając plemnikom prawidłową migrację, jak również zmiany w błonie śluzowej uniemożliwiające ewentualną implantację zarodka. W związku z tym, iż plastry  antykoncepcyjne stosowane są od stosunkowo niedawna, brak jest jeszcze wielu konkretnych danych na temat działań niepożądanych, skutków ubocznych i innych.

Plastry antykoncepcyjne – skuteczność

Skuteczność tej metody jest porównywalna z doustną antykoncepcją hormonalną. Znaczne obniżenie skuteczność systemu transdermalnego obserwuje się u kobiet o masie ciała równej lub powyżej 90 kg. Nie do końca poznana jest jeszcze przyczyna takiego stanu rzeczy. Przypuszcza się, iż powodem jest nadmierne rozcieńczenie dawki wchłanianych hormonów w zwiększonej całkowitej objętości wody w organizmie lub też zbyt dużą ilością tkanki podskórnej. Metodę tę odradza się kobietom ważącym powyżej 90 kg. Niepowodzenia w przypadku stosowania tej metody są najczęściej spowodowane błędami popełnianymi w czasie stosowania plastrów. W celu zapewnienia odpowiedniej skuteczności działania tego systemu konieczne jest stosowanie się do zasad ich użytkowania.

Plastry antykoncepcyjne – rozpoczęcie stosowania

Podjęcie decyzji o rozpoczęciu jakiejkolwiek antykoncepcji hormonalnej wymaga konsultacji lekarskiej oraz przeprowadzenia podstawowych badań (badania analityczne krwi, badanie ginekologiczne, badanie piersi). Plastry antykoncepcyjne wydawane są wyłącznie na receptę lekarską. Jeżeli kobieta uprzednio nie stosowała żadnej antykoncepcji i w związku z tym nie ma konieczności przechodzenia z jednej metody na drugą, wówczas przyklejenie pierwszego plastra z opakowania powinno nastąpić w pierwszych 24 godzinach krwawienia miesiączkowego. U niektórych kobiet, szczególnie u tych z zaburzeniami hormonalnymi, nawet na kilka dni przed spodziewaną miesiączką mogą pojawiać się nieznaczne plamienia. Nie uznaje się ich jednak za pierwszy dzień miesiączki. Plaster należy nakleić dopiero wtedy, gdy pojawi się krwawienie. Istnieje możliwość nałożenia plastra w późniejszych dniach miesiączki jednak pierwsze siedem dni wymaga wówczas stosowania równocześnie dodatkowego zabezpieczenia antykoncepcyjnego.

Plastry antykoncepcyjne – przejście z innej metody antykoncepcyjnej na plastry

Jeżeli do tej pory stosowano metody naturalne, mechaniczne lub chemiczne, gdy pacjentka zdecyduje się na rozpoczęcie antykoncepcji transdermalnej, należy postępować zgodnie z zaleceniami. Inaczej rzecz wygląda w przypadku przechodzenia z doustnej antykoncepcji hormonalnej na transdermalną. Jeżeli przechodzi się z tabletek jednoskładnikowych, wówczas należy przyjąć wszystkie tabletki z danego opakowania a pierwszy plaster antykoncepcyjny przykleić w następnym dniu po przyjęciu ostatniej tabletki. Podczas pierwszych 7 dni należy jednak stosować dodatkowe zabezpieczenie. W przypadku tabletek dwuskładnikowych należy zakończyć cykl przyjmowania a pierwszy plaster nakleić w pierwszym dniu krwawienia z odstawienia.

Plastry antykoncepcyjne – jak je stosować?

Jeden cykl składa się z 3 plastrów. Każdy z nich przykleja się raz w tygodniu przez 3 kolejne tygodnie. Naklejanie plastra powinno nastąpić zawsze tego samego dnia tygodnia. Dzień ten nazywany jest Dniem Zmiany Plastra. Następny, czwarty tydzień to tydzień bez plastra. Jest to czas, podczas którego dochodzi do tzw. krwawienia z odstawienia, przypominającego miesiączkę, wywołanego zaprzestaniem wchłaniania hormonów. Nie jest to jednak miesiączka, gdyż mechanizm krwawienia jest zupełnie inny. Jest ono zazwyczaj nieco krótsze, mniej bolesne i obfitsze aniżeli krwawienie miesiączkowe. Najczęściej pojawia się ono w 2-3 dniu po zdjęciu trzeciego plastra i może nie zakończyć się przed rozpoczęciem kolejnego opakowania. Nie stanowi to żadnego niepokojącego objawu. Po siedmiu dniach, lecz niekoniecznie po zakończeniu krwawienia, rozpoczyna się kolejny cykl i przykleja pierwszy plaster z kolejnego opakowania.

fot. panthermedia

Nie należy przekraczać 7 dniowego okresu przerwy pomiędzy kolejnymi cyklami. Jeżeli w przerwie między opakowaniami plastrów  antykoncepcyjnych nie pojawi się krwawienie, to w przypadku, gdy wykluczone zostanie istnienie ciąży, należy rozpocząć stosowanie kolejnego opakowania plastrów antykoncepcyjnych. W przypadku, gdy zachodzi potrzeba zmiany DZP, można nałożyć plaster w wybranym dniu, w czasie 7 dniowej przerwy, jednak nie można zapomnieć o tym, by nie przekroczyć okresu 7 dni bez plastra. W przypadku, gdy czas pomiędzy zdjęciem trzeciego plastra a naklejeniem pierwszego z kolejnego opakowania wynosi 1,2 lub 3 dni, wówczas może nie pojawić się krwawienie z odstawienia.

Przerwę pomiędzy kolejnymi opakowaniami plastrów, w zależności od potrzeb, można skrócić bądź też nie robić jej wcale, unikając w ten sposób krwawienia z odstawienia. Dotyczy to przede wszystkim sytuacji, w których kobieta chce zmienić dzień występowania krwawienia (aby krwawienie nie pojawiało się np. w weekendy), bądź też chce go uniknąć (np. urlop, ważne spotkanie, egzaminy itp.). Przerwa nie może jednak być dłuższa aniżeli 7 dni. W niektórych sytuacjach można stosować tzw. serię trzech opakowań, czyli 9 plastrów bez robienia przerwy. Zmian w cykliczności naklejania plastrów nie powinno się podejmować samodzielnie bez uprzedniej konsultacji z lekarzem.

Plastry antykoncepcyjne – postępowanie w przypadku nieprawidłowego stosowania

Czasami zdarza się, że w czasie cyklu kobieta zapomni o zmianie plastra antykoncepcyjnego i pozostaje on na skórze dłużej niż 7 dni. W takim przypadku należy zdjąć go i nałożyć kolejny tak szybko jak to jest możliwe. Zmiana na kolejny plaster antykoncepcyjny powinna nastąpić w DZP, a więc pozostanie on na skórze nieco krócej. Jeżeli opóźnienie zmiany wynosi od 1-2 dni wówczas nie ma potrzeby dodatkowego zabezpieczenia podczas stosowania kolejnych plastrów. Jeżeli jednak okres ten przekracza 48h należy zmienić plaster antykoncepcyjny jak najszybciej i utrzymać go na skórze prze 7 dni. Zmieni się wówczas DZP. Rozpoczyna się wówczas nowy 4 tygodniowy cykl. Przez te siedem dni konieczne jest zastosowanie dodatkowego zabezpieczenia. Zdarza się również, że kobieta zapomni zdjąć ostatni plaster w cyklu. Wówczas należy go zdjąć najszybciej jak to możliwe, a pierwszy plaster z nowego opakowania przykleić w dotychczasowym DZP. Aby działanie antykoncepcyjne zostało zachowane opóźnienie przyklejenia kolejnego plastra w cyklu nie może przekraczać 2 dni. Jeżeli okres bez plastra antykoncepcyjnego wynosi 8 dni lub więcej podczas przyklejenia pierwszego plastra z kolejnego cyklu należy stosować dodatkowe środki antykoncepcyjne np. prezerwatywa, globulki dopochwowe.

Plastry antykoncepcyjne – postępowanie z plastrami

Plastry muszą być przyklejone w ściśle określonych miejscach na ciele: na pośladkach, podbrzuszu, górnej części tułowia, na zewnętrznej części ramienia, gdyż są to miejsca zapewniające najlepszą wchłanialność hormonów. Raz przyklejony plaster antykoncepcyjny musi pozostać na swoim miejscu przez kolejnych siedem dni. Nie może być odklejony i przyklejony w innym miejscu. Nie można przyklejać plastrów w innych miejscach niż podane powyżej, a przede wszystkim na piersiach. Każdy kolejny plaster należy naklejać w innym miejscu, nigdy w tym samym. Nie wolno naklejać plastra na skórę podrażnioną, zadrapaną lub w jakikolwiek sposób zmienioną chorobowo. Nie można doprowadzić do sytuacji, w której na skórze znajdują się jednocześnie przyklejone 2 plastry. Kolejny plaster antykoncepcyjny należy nakleić dopiero po usunięciu poprzedniego. Przed przyklejeniem plastra skóra, w miejscu, w którym będzie się on znajdował musi być dokładnie oczyszczona i osuszona. Należy unikać stosowania kremów, oliwek, pudrów i innych kosmetyków natłuszczająco-nawilżających w miejscu naklejania plastra, jak również w ich najbliższym sąsiedztwie. Po przyłożeniu plastra należy go mocno docisnąć, przytrzymać kilka sekund i sprawdzić czy został prawidłowo przyklejony.

Aby mieć pewność, że plaster został prawidłowo umieszczony na skórze, należy postępować ściśle według wskazówek znajdujących się w ulotce informacyjnej dołączonej do opakowania.

Plastry antykoncepcyjne – samoistne częściowe lub całkowite odklejenie plastra

W skrajnych przypadkach zdarza się całkowite lub częściowe odklejenie plastra antykoncepcyjnego. Pojawia się wówczas ryzyko nieprawidłowego uwalniania i przenikania hormonów przez skórę, co zwiększa ryzyko wystąpienia jajeczkowania, a w konsekwencji ciąży. Jeżeli taka sytuacja nastąpi w czasie krótszym niż 24h wówczas należy podjąć próbę ponownego przyklejenia plastra antykoncepcyjne. Jeżeli próba nie powiedzie się, bądź też wystąpią jakiekolwiek wątpliwości, że plaster nie przylega prawidłowo, należy zmienić go na nowy. Wówczas DZP nie ulega zmianie, jak również nie ma potrzeby stosowania dodatkowego zabezpieczenia. Jeżeli jednak czas od momentu przyklejenia do czasu zauważenia jego odklejenia wynosi więcej niż 24h to nakleić nowy plaster rozpoczynając nowy 4 tygodniowy cykl. Zmienia się wówczas DZP. Nie należy podejmować prób ponownego przyklejenia plastra w przypadku, gdy jego powierzchnia klejąca uległa zabrudzeniu.

Plastry antykoncepcyjne – zalety metody transdermalnej

Stosowanie plastrów antykoncepcyjnych ma wiele zalet. Są one bardzo cieniutkie w kolorze przypominającym kolor skóry, przez co po przyklejeniu stają się prawie niezauważalne. Mają kształt kwadratu o wielkości 40 x 45 mm. Doskonale przylegają do skóry, nawet w czasie upałów podczas intensywnego pocenia się ciała, jak również w czasie kąpieli. Nie wymagają od kobiety zmiany trybu życia, jak również tak dużej samodyscypliny, jak w przypadku doustnej antykoncepcji hormonalnej.

Plastry antykoncepcyjne, fot. panthermedia

Niewątpliwie jedną z zalet plastrów  antykoncepcyjnych jest droga podania hormonów. Omijają one układ pokarmowy, w związku z czym wszelkie zaburzenia żołądkowo-jelitowe, które zdarzają się bardzo często w różnych chorobach przewodu pokarmowego, którym towarzyszą wymioty lub biegunki, nie stanowią żadnego ryzyka niedostatecznego dostarczenia odpowiedniej dawki hormonów do organizmu, a tym samym osłabienia działania antykoncepcyjnego. Plastry antykoncepcyjne uwalniające hormony zmniejszają objawy napięcia przedmiesiączkowego oraz obfitość krwawień miesiączkowych. Zmniejszeniu ulega również ryzyko zachorowania na raka trzonu macicy i raka jajnika, jak również wystąpienia mięśniaków macicy oraz torbieli jajników. Łagodzą także dolegliwości w przebiegu endometriozy.

Plastry antykoncepcyjne – dolegliwości związane ze stosowaniem plastrów

Nieprawidłowości, które mogą pojawić się w trakcie stosowania takiej metody, są podobne jak w przypadku doustnej antykoncepcji hormonalnej. Najczęściej należą do nich bóle głowy, nudności czy też napięcie i bóle piersi oraz nieznaczny spadek libido. U niektórych kobiet może wystąpić wzrost masy ciała ze względu na zwiększony apetyt lub zatrzymanie wody w organizmie. Podczas pierwszych 3 miesięcy stosowania plastrów mogą pojawiać się również plamienia lub krwawienia w trakcie cyklu. Jest to reakcja organizmu na zmiany stężeń hormonów. Czasami pojawiają się miejscowe reakcje skórne.

Plastry antykoncepcyjne – przeciwwskazania do stosowania

Przeciwwskazania do stosowania antykoncepcji transdermalnej są takie same, jak w przypadku innej antykoncepcji hormonalnej, np. tabletek. Metod hormonalnych nie powinny stosować kobiety, u których w przeszłości wystąpiły incydenty zakrzepicy, ze zwiększonym ryzykiem zawału serca lub udaru mózgu, jak również chorujące na nowotwory hormonozależne, choroby wątroby. Przeciwwskazane są również u kobiet cierpiących na niedokrwistość, zaburzenia układu krzepnięcia czy nadciśnienie tętnicze. Nie zaleca się plastrów kobietom palącym papierosy oraz ważących powyżej 90 kg.

Jeżeli ściśle przestrzega się zasad stosowania plastrów antykoncepcyjnych, kobieta zabezpieczona jest przed ciążą już od momentu przyklejenia pierwszego plastra antykoncepcyjnego. Skuteczne zabezpieczenie dotyczy również 7-dniowej przerwy pomiędzy kolejnymi opakowaniami. Pomimo, iż jest to okres bez plastra, również w tym czasie zabezpieczenie jest skuteczne.

Do każdego opakowania plastrów zawsze dołączona jest ulotka informacyjna, z którą należy się zapoznać. Pozwoli to zarówno na odpowiednie przyjmowanie leku, jak i rozwianie wszelkich wątpliwości.